10.04. Media na wojnie. Nowe stare otwarcie.

10 kwietnia, dzień 769.

Wpis nr 758

zakażeń/zgonów

440/0 (dzisiaj, znaczy się, że nie umieramy w niedzielę, czyli jak przeżyłeś sobotę, to znaczy, że twe szanse wzrosły o 1/7. Do następnej niedzieli).

Wojna powszednieje. Głównie wśród medialnych odbiorców. Po prostu – opinia publiczna nie może być zajęta jednym tematem zbyt długo. Choć kwestie kowidowe pokazują, że są od tej reguły wyjątki. W przypadku kowida jak i wojny mieliśmy do czynienia z tym samym czynnikiem, jakim jest strach, ale tylko pandemia miała charakter uniwersalny, bo choroby, a właściwie już zakażenia mógł bać się każdy. W przypadku wojny na Ukrainie zainteresowanie tematem spada wprostproporcjonalnie do odległości od niej. Inne zachowania w tym względzie są charakterystyczne dla ludzi bardziej wyrobionych, którzy są w stanie widzieć szerszy kontekst tego konfliktu, bez względu na to jak są odlegli od terenów wojny i tego jakiego rodzaju oddziaływaniom medialnym są poddani.

Bo dzisiaj chciałem się zastanowić nad mediami w wojnie, to znaczy nad wojną mediów. To, że wojna ma coraz większe znaczenie w sferze medialnej to dziś już truizm, ale z jej roli wynikają poważne wnioski. Na dłuższą metę powszednieje w świadomości ludzi, a więc media, by utrzymać uwagę widza, będą używały coraz bardziej ekstremalnych środków, aby budować oglądalność. Rosjanie i tak dostarczają coraz to bardziej ekstremalnych pretekstów, by napięcie medialne narastało, ale media idą krok w krok z tym zjawiskiem, czasami je wyprzedzając.

To ciekawy fenomen. Mamy bowiem do czynienia z następującym „układem medialnym”. Wychodzi na to, że widzimy dwa podstawowe nurty narracji: rosyjski i ukraiński oraz wiele rozdrobnionych opowieści medialnych innych krajów, z których każdy opowiada wojnę na swój sposób, co jest odzwierciedleniem różnych postaw wobec konfliktu występujących w różnych krajach. Spróbuję je przeanalizować w tym kontekście, jako, że kwestie propagandowe są funkcją założeń strategicznych i należą ściśle do narzędzi wojny, równie ważnych jak uzbrojenie, taktyka, zasoby, czy morale.

Medialny interes Ukrainy jest właściwie jeden i jemu podporządkowane są wszelkie przekazy. Kluczowe dla Kijowa jest maksymalne umiędzynarodowienie konfliktu. To zrozumiałe. Ukraina samotnie mierzy się z Moskalikami, a więc wszelkie aspekty wsparcia świata są dla niej kluczowe. To coś takiego jak nasza polityka w 1939 roku i przez całą II wojnę światową, gdy chodziło o wciągnięcie i utrzymanie w wojnie maksymalnej liczby sojuszników. Ukraina w realizacji tego zadania okazała się bardzo dobra. Zdobyła właściwie jednorodny, pozytywny dla siebie wizerunek wśród społeczności międzynarodowej. Na tyle dobry, że wydaje nam się już naturalne, że nie mógłby być on inny. Ale takie efekty mają swoje źródło: Ukraińcy bardzo sprawnie prowadzą wojnę propagandową.

A tu wcale nie wszystko jest takie proste. My na ten przykład nigdy w tym dobrzy nie byliśmy, bo brak aktywnego prowadzenia przez nas polityki wizerunkowej to cecha immanentna naszego narodu, a właściwie państwa. W III RP głównie dlatego, że w kraju trwa permanentna wojna polsko-polska, podział wewnętrzny Polaków, w których sami rodacy dostarczają sobie i światu argumentów, że przynajmniej spora część narodu to prymitywni antysemici, zaściankowy problem Europy, jakieś koszmary z przeszłości walające się na polskiej ziemi jako winy i dowody demonów przeszłości, o których cywilizowane narody miały już (i chciały teraz) dawno zapomnieć. Jest to samopodkładanie się w walce o wizerunek danego narodu czyli państwa, bo z krajami, jak z towarami – konkurencja trwa cały czas i miło wyłapywać potknięcia dostarczane przez rywali o pozytywny odbiór światowej społeczności.

Czym grają Ukraińcy, że idzie im tak dobrze? Po pierwsze – grają. To znaczy mają strategię, co oznacza – wbrew polskiej „strategii”, że prawda się sama obroni. Są w wojnie propagandowej stroną aktywną, narzucającą, czasami tylko proponującą światu swoją narrację. Musimy pamiętać, że pierwszym odbiorcą jakiejś opowieści nie jest sama widownia – trzeba przykuć uwagę samych mediów, użyć ich kanałów jako narzędzia, zainteresować je swoimi tematami, nie dać się znudzić, zapomnieć. I robione jest to koncertowo. A trzeba pamiętać, że media mają swoje autonomiczne aspiracje, chcą mieć lub mają przekonanie o własnej niezależności co do tego jakie tematy sami wybierają, co przekazują, zwłaszcza, że – jak napisałem wcześniej – o tym co pokazuje dane medium nie decyduje tylko bieg wydarzeń, bo na narrację Ukrainy nakładany jest filtr własnej polityki informacyjnej państwa przekazującego swoją narrację własnym odbiorcom.

Ukraińcy dają więc ciekawą, różnorodną opowieść po to właśnie, by wojna nie spowszedniała. Mamy tu do czynienia z różnymi przekazami, formatami medialnymi, wątkami, bohaterami. No przede wszystkim Zełeński. To chyba największy zasób ukraińskiego przekazu. Odwiedzający wirtualnie parlamenty większości krajów, absorbujący uwagę opinii społecznej, czasami ponad głowami rządzących, z narracją przykrojoną do specyfiki danego kraju i tego, czego od niego Ukraina oczekuje. Prezydent stał się światową gwiazdą medialną, chyba to głównie na nim oparte jest wysokie morale Ukraińców, wiara w zwycięstwo, wola oporu i zalążek rodzenia się na nowo narodu, który ma nadzieję – po wojnie – ułożyć swe sprawy znacznie lepiej niż „przed wojną”.

Po drugiej stronie mamy propagandę rosyjską. Zaglądamy do niej z rzadka, większość – w ogóle. Ale mając mocne nerwy i impregnację na sfałszowaną merytorykę, zajmując się jedynie techniką przekazu można dojść do wielorakich, ciekawych wniosków. Wydaje nam się, że propaganda rosyjska jest mniej skuteczna, ale jest to założenie błędne, oparte na tym, że media rosyjskie zostały wycięte z szerokiego dostępu, nie wiemy więc DLACZEGO jest gorsza, mamy tylko poczucie, że taka być powinna. A Rosjanie osiągają w niej swoje małe sukcesy, bo poparcie dla wojującego Putina wzrosło. Czyli na użytek wewnętrzny Kreml osiąga swoje propagandowe cele. Nie można się temu dziwić – mamy przecież do czynienia z wodzem, który, by zdobyć popularność i uzasadnić „nowe otwarcie”, wywołał drugą wojnę czeczeńską, do czego dał sam pretekst wysadzając bloki mieszkalne z własnymi obywatelami. Wiele to mówi nie tylko o Putinie, ale o narodzie, który takie okrutne widowisko kupił i obdarzył kolejne wcielenie „silnego cara” bezgranicznym zaufaniem.

W tym kontekście można odznaczyć jeden duży sukces tej sytuacji. Propaganda rosyjska odnosi sukcesy jedynie na własnym rynku. A tak „przed wojną” nie było. Przedtem rosyjskie tezy były umiejętnie, co gorsza – skutecznie, sączone do ucha zachodniej publiki i wiele narodów, a właściwie mediów i elit to kupowało. Lud prosty podążał za tym trendem i miał w głowie napakowane kupę komunałów, skrótów myślowych pieczołowicie wykuwanych na Kremlu. Dziś to przeszłość, bo ten proces w większości został przejęty przez narracje ukraińskie. To ważny wyłom w dotychczasowych obrotach sfer medialnych, oby długotrwały.

Są jeszcze inne kraje. O Polsce nie będę tu pisał – to nudne, bo nawet „wojna przedświatowa” nie jest powodem do zawieszenia na kołku wojny polsko-polskiej. Po kilku kadrach z frontów tej wojny mrożących krew w żyłach mamy do czynienia ze zwyczajowym zaśpiewem: albo jak to rząd daje ciała, albo jak się stara a opozycja sypie piach w tryby. Ciekawa sytuacja występuje w Niemczech. Mamy tu do czynienia z pewnym szokiem poznawczym. Media niemieckie są dość dobrze zorkiestrowane z niemiecką racją stanu, czasami nawet „upominały” rządzących gdy linia polityczna odbiegała chwilowo od kontynuacji polityki Berlina, dodajmy dość spójnej, mimo zmian we władzach. Dziś mamy do czynienia z innym fenomenem – media upominają rządzących za zbyt słabą reakcję na wojnę. Dochodzi tam do niewyobrażalnego wcześniej fenomenu bicia się w piersi, szoku poznawczego, że żyliśmy, my Niemcy, w jakimś kłamstwie i obłudzie – ba, nawet doszło do tego, że np. tacy Polacy to mieli trochę racji, kiedy ostrzegali nas przed naszym partnerem Putinem, co brano za słowiańskie kompleksy i fobie utrudniające cywilizowanie Kremla za pomocą robienia wspólnych interesów.

Oczywiście media mają swoją specyfikę tabloidyzacji rzeczywistości. Zawsze szuka się jakiegoś kotka, historii „prostego człowieka”, by w emocjonalnym skrócie opisać wojnę już nie za pomocą znaczących faktów, ale obrazków-kluczy, które mają wywołać natychmiastową i głęboką reakcję. Media szybko przesiadły się z kowida na wojnę, ale tylko… u nas. Im dalej na Zachód, nawet w Europie, tym zainteresowanie wojną mniejsze. Kraje mierzą się z perspektywą kryzysu gospodarczego na poziomie klęski żywnościowej, zaczyna się powolne rozliczanie efektów pokowidowej rzeczywistości, Ukraina z jej wojną staje się powoli powszednim zjawiskiem, coś jak np. dla nas wojna w Syrii: daleko, co nas to, nie bardzo wiadomo kto z kim i o co. I przede wszystkim trwa i trwa, a więc ziew i przełączamy kanał.

Najbardziej zatrważającym zjawiskiem jest trywializacja form przekazu. Kto widział ostatnio jak szefowa Komisji Europejskiej komunikowała o zakresie pomocy Ukrainie ten wie o co chodzi. Całość przypominała konkurs z nagrodami prowadzony przez Ibisza. Plansze z coraz większymi kwotami, kręcący się licznik – pani narrator z inwokacjami: proszę państwa, uwaga, uwaga, niespodzianka, pula pomocy wzrosła… tu werble i napięcie rośnie… o następne pół miliarda. Tu brawa publiczności i premiera z Kanady ze zdalnego łączenia. No normalnie jakbyśmy oglądali jakiś konkurs na miss Ukrainy, talent show czy finał Eurowizji. Wszystko, nawet wojnę, pożarła ta medialna farsa sprowadzania rzeczywistości do zdarzeń w końcu miłych i pozytywnych. Nie za dużo okrucieństwa, po co płoszyć widza reklamowego szokującymi dla jego bezczynności kadrami.            

Dowodzi to powolnego rozwiązywania dylematu: czy to media kształtują takich odbiorców czy odwrotnie – odpowiadają na takie zapotrzebowanie u widza. Wydaje mi się, że stopniowo szala  przechyla się na stronę schlebiania gustom widzów. Po prostu media już zrobiły swoją robotę w takim stopniu, że zapotrzebowanie jest stałe i można się do niego odwoływać bez końca. Tylko nieznacznie sublimując przekaz: raz kotkiem, raz trzyletnim Sieriożą, który – jak widać ze zdjęć, bo przecież nie z rzeczywistości – sam przeszedł z Ukrainy do Polski i pojawił się zapłakany na przejściu granicznym. Medialny skrót i banalizacja narracji znajduje swoich odbiorców, bo tego wymaga już nie propaganda, ale sposób postrzegania świata przez tak „wyedukowaną” publiczność.

Jerzy Karwelis

Wszystkie wpisy na moim blogu „Dziennik zarazy”.  

About Author